Opisano czaszkę Tarbosaurus bataar niedawno rozpreparowaną na poszczególne kości i porównano z czaszką Tyrannosaurus rex również w postaci izolowanych kości. Czaszki obu przedstawicieli tyranozaurów są wysokie, jednak w widoku z góry czaszka T. rex jest bardzo szeroka z tyłu w porównaniu z wąskim pyskiem. U Ta. bataar czaszka jest węższa (dotyczy to szczególnie jej dolnej części: kości przedszczękowych, szczękowych, jarzmowych oraz kompleksu kości kwadratowej), przy czym rozszerzenie tylnej części czaszki jest mniej gwałtowne. Wąski pysk przypomina prymitywniejsze tyranozaury północnoamerykańskie. Najbardziej oczywista różnica między T. rex a Ta. bataar dotyczy wypukłości zrośniętych kości nosowych, które u Ta. bataar są najwyższe między kośćmi łzowymi i są słabiej połączone z sąsiednimi kośćmi czaszki niż u pozostałych tyranozaurów. Wynika to z innego mechanizmu przenoszenia naprężeń powstających podczas zaciskania szczęk u Ta. bataar. Sugerujemy zgodny z paleogeografią podział podrodziny Tyrannosaurinae na formy azjatyckie (Tarbosaurus i być może Alioramus) oraz północnoamerykańskie (Daspletosaurus i Tyrannosaurus). Podział taki znajduje potwierdzenie w różnicach anatomicznych między obiema grupami: u form azjatyckich kości nosowe nie uczestniczą w głównym ciągu kości przenoszących obciążenia z górnej szczęki, a zazębione połączenie kości zębowej z kątową sprawia, że żuchwa jest sztywniejsza.

Key words: Dinosauria, Theropoda, Tyrannosauridae, Tarbosaurus, Tyrannosaurus, skull, anatomy, Mongolia.

Jørn H. Hurum [j.h.hurum@nhm.uio.no], Paleontologisk Museum, Boks 1172 Blindern, N−0318 Oslo, Norway; Karol Sabath [sabath@twarda.pan.pl], Instytut Paleobiologii PAN, ul. Twarda 51/55, PL−00−818 Warszawa, Poland.